Zwycięstwo ZSRR nad faszyzmem doprowadziło do wzrostu sympatii zachodniej opinii publicznej do Związku Radzieckiego. Stał się najpotężniejszym krajem w Europie. To nie przypadek, że w czasie wojny i po niej liczba komunistów w krajach europejskich prawie się potroiła. Większość krajów Europy Wschodniej i Środkowej znalazła się w strefie wpływów ZSRR. W ciągu kilku lat stały się państwami socjalistycznymi. Ale socjalizm dotarł nie tylko do Europy. W 1948 r. w Korei Północnej ustanowiono prosowiecki reżim. W 1949 roku chińska wojna domowa zakończyła się zwycięstwem komunistów. Kraje socjalistyczne stały się satelitami ZSRR, co w dużej mierze determinowało ich politykę wewnętrzną i zagraniczną.
Powstanie Związku Radzieckiego i rozprzestrzenianie się idei komunistycznych niepokoiło zachodnich przywódców od pierwszych dni powojennych.
W 1946 r. brytyjski premier Churchill wygłosił przemówienie w Fulton, w którym wezwał do przeciwstawienia się pragnieniu ZSRR „nieograniczonego rozprzestrzeniania się jego władzy i jego doktryn”. W rzeczywistości była to deklaracja zimnej wojny.
W 1947 roku prezydent USA Truman zaproponował program środków „ratowania Europy przed sowiecką ekspansją”. Program ten jest lepiej znany jako Doktryna Trumana. Celem doktryny jest powstrzymanie dalszej ekspansji sfery wpływów ZSRR i ideologii komunistycznej, zmuszenie Związku Radzieckiego do odwrotu do dawnych granic. Główne cele tej doktryny:
- udzielanie pomocy gospodarczej na dużą skalę krajom europejskim;
- utworzenie unii wojskowo-politycznej państw zachodnich;
- wsparcie dla opozycji w Europie Wschodniej;
- rozmieszczenie amerykańskich baz wojskowych w pobliżu granic ZSRR oraz, w razie potrzeby, użycie siły przeciwko ZSRR i jego sojusznikom.
W 1949 r. utworzono Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), która stała się podstawą współpracy i integracji gospodarczej socjalistycznych krajów Europy.
W latach 1949-1952 w krajach socjalistycznych pod wpływem ZSRR miała miejsce czystka kadr kierowniczych, do władzy doszli nowi przywódcy lojalni wobec Stalina.
Tymczasem konfrontacja między ZSRR a Zachodem nabierała tempa.
W kwietniu 1949 r. utworzono NATO - organizację wojskowo-polityczną krajów Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. W tym samym roku Związek Radziecki przeprowadził pierwszy test swojej bomby atomowej.
W maju 1949 r. w zachodniej strefie okupacyjnej Niemiec utworzono Republikę Federalną Niemiec (RFN). Następnie, w październiku tego samego roku, w sowieckiej strefie okupacyjnej pojawiło się państwo socjalistyczne NRD. Oba Niemcy stały się swego rodzaju symbolem konfrontacji obu systemów politycznych. A słynny Mur Berliński, zbudowany później, był ucieleśnieniem „żelaznej kurtyny”, która oddzielała te systemy.
Pierwsze starcie sił miało miejsce na początku lat pięćdziesiątych podczas wojny koreańskiej. Wzięły w nim udział wojska amerykańskie za zgodą ONZ. Pomoc dla KRLD zapewniły ZSRR, Chiny i inne kraje socjalistyczne. Dzięki ZSRR Korea Północna uniknęła amerykańskiego bombardowania atomowego, a wojna zakończyła się porażką Stanów Zjednoczonych. W 1953 r. podpisano rozejm.
Po śmierci Stalina w 1955 r. powstał blok wojskowo-polityczny państw socjalistycznych – Organizacja Układu Warszawskiego.
Dawni sojusznicy stali się wrogami. Rozpoczęła się zimna wojna.